"बचत खाते: आर्थिक सुरक्षिततेचे पहिले पाऊल"

"बचत खाते: आर्थिक सुरक्षिततेचे पहिले पाऊल"

वृत्त एकसत्ता न्यूज 

संकलन : आकाश भाग्यवंत नायकुडे 

मुंबई दिनांक 27/11/ 2024 : बँकांमध्ये उपलब्ध बचत खाते म्हणजे काय? बचत खाते हे बँकेकडून व्यक्तीला प्रदान केले जाणारे असे खाते आहे जे त्यांच्या आर्थिक बचतीस प्रोत्साहन देते आणि सुरक्षित ठेवण्यास मदत करते. बचत खात्यात जमा केलेली रक्कम फिक्स व्याज दराने वाढते. हे खाते वेतनधारक, विद्यार्थी, गृहिणी आणि छोट्या बचतदारांसाठी अत्यंत उपयुक्त ठरते.  

 *बचत खात्याचे उपलब्ध प्रकार:  

भारतीय बँकांमध्ये विविध प्रकारची बचत खाती उपलब्ध आहेत. यामध्ये:  

1. सामान्य बचत खाते : सर्वसामान्य नागरिकांसाठी.  

2. महिला बचत खाते : महिलांसाठी विशेष सुविधा असलेले खाते.  

3. वरिष्ठ नागरिक बचत खाते :वयोवृद्धांसाठी विशेष व्याजदर आणि सुविधा.  

4. विद्यार्थी बचत खाते : विद्यार्थ्यांसाठी कमी किमान शिल्लक ठेवणारे खाते.  

5. किड्स सेव्हिंग अकाउंट : मुलांच्या नावाने उघडले जाणारे खाते.  

6. झीरो बॅलन्स सेव्हिंग अकाउंट : कोणतीही किमान शिल्लक ठेवण्याची आवश्यकता नसलेले खाते.  

7. डिजिटल बचत खाते : ऑनलाइन उघडले जाणारे खाते.  

* बचत खात्याचे सेवा शुल्क :

बचत खात्यासाठी बँक विविध सेवा शुल्क आकारते, जसे की:  

- किमान शिल्लक न ठेवण्यावर शुल्क.  

- धनादेश पुस्तिकेसाठी शुल्क.  

- एटीएम कार्ड आणि त्याच्या पुनर्निर्मितीसाठी शुल्क.  

- ऑनलाइन फंड ट्रान्सफरसाठी काही विशिष्ट शुल्क.  

- खाते बंद केल्यावर (विशिष्ट कालावधीत) शुल्क.  

 *भारतीय रिझर्व्ह बँकेचे नियम :  

1. बँकेला बचत खात्यावर ग्राहकांना किमान व्याजदर देणे बंधनकारक आहे.  (*सध्या खाते सुरू करावं म्हणून आकर्षित करण्यासाठी बऱ्याच बँका बचत खात्यातील रक्कमेस अधिक व्याज दर देतात ह्या स्पर्धेचा ग्राहकांना फायदाच होतो.)

2. बचत खात्यावर रोख रक्कम जमा/उचल करण्यास मर्यादा घालता येत नाही.  

3. झिरो बॅलन्स खाते उघडण्यासाठी ग्राहकांना प्रोत्साहन दिले जाते.  

4. बँकेला किमान शिल्लक रक्कम आणि सेवा शुल्काबाबत ग्राहकांना पूर्वसूचना द्यावी लागते.  

 *खाते निष्क्रिय म्हणजे काय?

जर बचत खात्यात 12 महिन्यांच्या कालावधीत कोणताही व्यवहार (जमा/उचल) झाला नाही, तर ते खाते "निष्क्रिय" (Inactive) मानले जाते.  

जर 24 महिन्यांपर्यंत कोणताही व्यवहार झाला नाही, तर खाते "अक्रिय" (Dormant) होते. अशा खात्यांवर व्यवहार करण्यासाठी बँकेची परवानगी आवश्यक असते.  

 * बचत खात्यात रोख जमा मर्यादा आणि आयकर विभागाला माहिती :  

1. एका आर्थिक वर्षात जर ₹10 लाख किंवा त्याहून अधिक रोख रक्कम बचत खात्यात जमा केली गेली, तर बँक ती माहिती आयकर विभागाला देते.  

2. ₹2 लाखांपेक्षा जास्त रोख व्यवहार केल्यास ग्राहकाला पॅन कार्ड सादर करणे बंधनकारक आहे.  

 *किमान शिल्लक रक्कम : 

- सामान्य खाते : ₹500 ते ₹10,000 (बँकेनुसार बदलते).  

- झिरो बॅलन्स खाते : किमान शिल्लक ठेवण्याची आवश्यकता नाही.  

- ग्रामीण भागातील खातेधारकांसाठी ही रक्कम कमी असते.  

 *बचत खात्यातील रक्कमेस विमा संरक्षण :  

बचत खात्यातील ठेवींना डिपॉझिट इन्शुरन्स आणि क्रेडिट गॅरंटी कॉर्पोरेशन (DICGC) अंतर्गत विमा संरक्षण दिले जाते.  

- कवच रक्कम : एका बँकेत ठेवलेल्या सर्व ठेवींवर एकत्रित ₹5 लाखांपर्यंत विमा संरक्षण मिळते.  

- हे कवच फक्त बँक परवाना रद्द करण्यात आल्यावर लागू होते. 

  *महत्त्वाचे :

- कोणत्याही बँकेत ठेव ठेवताना ही सुविधा उपलब्ध आहे का याची खात्री करून घ्यावी.

- शक्यतो एका बँकेत एका नावावर विमा मर्यादेपर्यंतच रक्कम ठेवावी.

निष्कर्ष :

बचत खाते हे प्रत्येक नागरिकाच्या आर्थिक व्यवस्थापनाचे एक महत्त्वाचे साधन आहे. योग्य प्रकार निवडून, नियम पाळून आणि व्यवहारांवर लक्ष ठेवून ग्राहक आपली आर्थिक बचत अधिक सुरक्षित व उपयुक्त बनवू शकतात. बँकेच्या सेवा शुल्क व नियमांची माहिती ठेवणेही महत्त्वाचे आहे, जेणेकरून अनावश्यक खर्च व गैरसोयी टाळता येतील.  

लेखक: नंदन पंढरीनाथ दाते,  

Professional Financial Advisor, Financial Risk Advisor, Digital Transformation Consultant BFSI.