🔵 स्वप्नांचा रंगमंच

🔵 स्वप्नांचा रंगमंच

वृत्त एकसत्ता न्यूज 

संकलक : आकाश भाग्यवंत नायकुडे.

मुंबई दिनांक 20/8/2025 : मित्रहो, झोप ही फक्त शरीराची विश्रांती नसते, तर ती मेंदूची एक गूढ सफर असते. डोळे मिटले की बाहेरचं जग अंधारात जातं, पण आतल्या पडद्यावर एक नवीन रंगमंच उजळतो, तो म्हणजे स्वप्नांचा.

मानसशास्त्र सांगतं की झोपेचे अनेक टप्पे असतात. सुरुवातीच्या टप्प्यात प्रकाश मंदावतो. ही पहिली पायरी- हलकी झोप. प्रेक्षकगृहात अजून कुजबुज आहे, बाहेरचं जग कानावर येतंय, पण हळूहळू सर्व शांत होतं. मन अजून पूर्णपणे रंगमंचावर शिरलेलं नसतं, फक्त पाऊल टाकतं.

थोड्याच वेळात दुसरा टप्पा येतो. दिवे आणखी म्लान होतात, बाहेरचं जग जवळजवळ नाहीसं होतं. ही मधली झोप म्हणजे रंगमंचावरचं पडसाद विरणं. शरीर शिथिल होतं, विचार मागे सरकतात, आणि आपल्याला रंगमंचाच्या आतल्या खोलीत ओढलं जातं.

मग येतो गाढ झोपेचा क्षण- तिसरा टप्पा. इथे रंगमंचावर शांतता दाटून येते. प्रेक्षक झपाटल्यासारखे स्थिरावतात, कलाकारही मागच्या पडद्यामागे विश्रांती घेतात. हा काळ शरीरासाठी अत्यावश्यक असतो, कारण हाच तो क्षण जेव्हा शरीर स्वतःला दुरुस्त करतं, थकवा धुवून टाकतं, पेशींना नवा श्वास मिळतो.

आणि अचानक... पडद्यामागे हालचाल सुरू होते. डोळे मिटलेले असूनही आत हलतात, प्रकाश पुन्हा झपाट्याने उजळतो, आणि रंगमंचावर वेड्या गतीनं नाटक उभं राहतं. हा आहे REM sleep म्हणजेच स्वप्नांचा टप्पा. इथे कलाकार म्हणजे आपल्या आठवणी, भावना, चिंता आणि आशा. ते एकामागून एक प्रवेश करतात, रंगमंच गजबजतो, आणि आपण त्या नाटकाचे प्रेक्षक असतानाच नायकही होतो. कधी प्रसंग विस्कळीत, कधी इतके जिवंत की जाग आल्यावरही मन थरथरतं. REM sleep- Rapid Eye Movement या टप्प्यात मेंदू शांत नसतो, उलट दिवसभरापेक्षा जास्तच सक्रिय होतो. डोळे मिटलेले असतात, पण आतमध्ये ते वेगाने हालतात, जणू कुठल्याशा अदृश्य दृश्यांचा पाठलाग करत आहेत. हाच तो काळ, जेव्हा स्वप्नं जन्म घेत असतात.

ही सारी नाट्ययात्रा एका रात्रीत अनेकदा घडते. हलकी झोप, मधली झोप, गाढ झोप आणि स्वप्नांचं तेजस्वी नाट्य- पुन्हा पुन्हा, चक्राकार. प्रत्येक अंक वेगळा, पण कथानक एकच- आपल्या मनाचं.

स्वप्नं ही फक्त कल्पनांची कोरी चित्रफीत नाहीत, तर ती आपल्या भावनांची, आठवणींची आणि दडपलेल्या विचारांची नृत्यगाथा असतात. दिवसभर जे प्रश्न, चिंता, आकांक्षा किंवा छोट्या-छोट्या क्षणांना आपण मनाच्या कोपऱ्यात ढकलून ठेवतो, ते रात्री स्वप्नांच्या रुपाने उगवतात. कधी ती गोंधळलेली, विस्कळीत वाटतात, तर कधी एकदम स्पष्ट, जवळजवळ खऱ्यासारखी.

खरं म्हणजे स्वप्नं हे आपल्या मेंदूचं गुपित काम आहे. मेंदू सतत साठवणूक करतो, वर्गीकरण करतो, अनुभवांना आकार देतो. जसं एखादं पुस्तक लिहायच्या आधी लेखकाला हजारो टिपा घ्याव्या लागतात, तसंच आपला मेंदू स्मृतींची मांडणी करताना स्वप्नं वापरतो.

म्हणूनच आपण म्हणू शकतो की स्वप्नं म्हणजे अवास्तव नाहीत; ती वास्तवाचंच दुसरं रूप आहेत. दिवसा जे आपण जगतो, त्याचं प्रतिबिंब रात्रीच्या रंगमंचावर उमटतं. काही प्रसंगांना आपण विसरलोय असं वाटतं, पण स्वप्नं दाखवतात की मेंदू काहीच विसरत नाही. तो प्रत्येक क्षण जपून ठेवतो आणि झोपेच्या या जादुई टप्प्यात त्याला पुन्हा रंगवतो

REM sleep ही जणू एक खिडकी आहे जी बाहेरून दिसत नाही, पण आतून संपूर्ण विश्व हलतंय. शरीर निवांत असतं, पण मन नाचतं, पळतं, रडतं, हसतं, अनुभवतं. आणि पहाट होताना आपण डोळे उघडतो तेव्हा वाटतं: हे खरंच घडलं होतं की फक्त स्वप्न होतं?

पण खरी गंमत ही आहे की, मेंदूसाठी दोन्हींत फारसा फरक नसतो. त्याच्यासाठी स्वप्नं आणि वास्तव ही एकाच सातत्याची दोन चेहरे आहेत. एक दिवसाची गोष्ट, एक रात्रीची

शेवटी असं वाटतं की स्वप्नं ही फक्त रात्रीची कहाणी नसून, ती माणसाच्या जगण्याची सावली आहेत. आपण डोळे मिटले की सावली उगवते, आणि डोळे उघडले की ती नाहीशी होते. पण ती कायम आपल्यासोबत असते, आपल्या अस्तित्वाच्या गाभ्यात

72190 17700