भारतातील शिल्पधन

 

भारतातील शिल्पधन 

वृत्त एकसत्ता न्यूज 

संकलन : आकाश भाग्यवंत नायकुडे

मुंबई दिनांक 01/12/2024 : सम्राट अशोकाने हजारो वर्षांपूर्वी स्थापन केलेला आणि जगातील सर्वोत्तम बौद्ध कलाकृतींनी सजलेला रायसेन  जिल्ह्यातीलसांचीचा महान स्तूप अतिशय विस्मयकारक आहे. सांची स्तूपामध्ये प्रत्येक गेटवेमध्ये दोन चौकोनी खांब आहेत ज्यामध्ये चार सिंह, हत्ती किंवा पोट-बेली बौने तीन आर्किट्रेव्हसह मोठ्या ग्रिडला आधार देतात. 

सांची येथील महान स्तूप हा इ.स.पू. तिसऱ्या शतकात सम्राट अशोकाने बांधला होता तेव्हापासून या प्रदेशातील बौद्ध धर्माचा केंद्रबिंदू आहे. भव्य वास्तू आजही विस्मय निर्माण करते आणि टेकडीच्या माथ्यावर बसलेली आहे, त्याभोवती लहान स्तूप, मठ आणि मंदिरे यांचे अवशेष आहेत जे साइटची स्थापना झाल्यानंतर शतकानुशतके धार्मिक समुदाय वाढल्यामुळे बांधले गेले होते.

आज त्याचे प्रभावी प्रमाण असूनही, मूळ अशोक स्तूप सुमारे अर्धा आकाराचा होता आणि मोठ्या विटा आणि मातीच्या तोफांनी बांधलेला होता. असे मानले जाते की त्याने पायथ्याशी टेरेस उभे केले होते, लाकडी रेलिंगने बंद केले होते आणि दगडी छत्रीने मुकुट घातले होते. अशोकाच्या मृत्यूनंतर सुमारे ५० वर्षांनी सुरू झालेल्या शुंग काळात स्थानिक वाळूचा दगड वापरून स्तूपाचा विस्तार करण्यात आला. इ.स.पूर्व पहिल्या  शतकात, विस्तृतपणे कोरलेले प्रवेशद्वार नंतर जोडले गेले.

सम्राट अशोकाच्या मृत्यूनंतर स्तूपाचा विस्तार केल्यानंतर प्रवेशद्वार आणि दगडी बाले जोडण्यात आले. स्तूपाचे मुख्य भाग वैश्विक पर्वताचे प्रतीक आहे. बुद्ध, धर्म आणि संघ या बौद्ध धर्माच्या तीन दागिन्यांचे प्रतिनिधित्व करणारी तिहेरी छत्री किंवा 'छत्रवेली' धारण करण्यासाठी 'हर्मिका' त्याच्या शीर्षस्थानी आहे. पायथ्यावरील उंच गोलाकार टेरेस जिनांद्वारे प्रवेशयोग्य आहे आणि उपासकांना स्तूपाभोवती फिरता यावे यासाठी डिझाइन केलेले आहे. ग्राउंड लेव्हलवर, आणखी एक मिरवणूक मार्ग आहे जो दगडी बालेस्ट्रेड्सने वेढलेला आहे.

उंच टेरेसवरून उत्तरेकडील प्रवेशद्वाराच्या मागील बाजूचे दृश्य विलोभनीय आहे जे स्तूपाला वळसा घालते आणि जमिनीच्या पातळीपासून पायऱ्यांनी प्रवेश करता येते. 

बौद्ध चिन्हे आणि महत्त्वपूर्ण ऐतिहासिक आणि धार्मिक दृश्ये दर्शविणारी तपशीलवार कोरीवकामांची मालिका असलेले चार मुख्य बिंदूंवरील प्रवेशद्वार हे संरचनेचे मुख्य आकर्षण आहेत. विशेष म्हणजे या कोरीव कामांमध्ये बुद्ध नेहमी मानव म्हणून नव्हे तर प्रतीक म्हणून दाखवले जातात. तो गेटवेवर स्वार नसलेला घोडा, रिकाम्या सिंहासनावर छत्री, बोधीवृक्ष किंवा पावलांचे ठसे म्हणून दाखवला जातो.मात्र 

माहिती संकलन

सौ.संध्या यादवाडकर

माहिती स्त्रोत -- इंटरनेट.

9819993137